Tarih Vakfı > Projeler > Müzecilik ve Sergiler > İstanbul Müzesi Projesi

İstanbul Müzesi Projesi

Tarih Vakfı, kısa süreye sığdırdığı yüzlerce çalışmadan aldığı güvenle, İstanbul’da bir kent müzesi ve toplumsal tarih merkezi kurma projesini geliştirdi. Bu proje, İstanbul’a ve Türkiye’ye yeni tip bir kültür merkezi kazandırmayı amaçlamıştır.

İstanbul Müzesi, sürekli değişen sergileriyle ve sergiler dışındaki müzik, tiyatro, sinema ve benzeri sanat etkinlikleriyle, bilimsel toplantıları, kütüphanesi ve arşivi ile bir entelektüel çekim merkezi; sivil toplum kuruluşlarının belleği ve kentin sorunları etrafında bir araştırma ve tartışma platformu; özellikle günlük yaşam tarihçiliği alanında uzmanlaşan bir bilgi-belge merkezi; müze kent İstanbul’u ziyaret eden yabancıların bu kenti sürekliliği ve bütünlüğü içinde tanımalarına yardımcı olacak bir kültür turizmi kuruluşu şeklinde tasarlandı.

İstanbul Müzesi ve Toplumsal Tarih Merkezi’nin kurulması, başta İstanbul olmak üzere Türkiye’nin sahip olduğu zengin, çok boyutlu mirasa ilişkin bilinç düzeyini yükseltmesi, araştırmaları özendirmesi ve Türkiye’de tarih araştırmalarına doğrudan katkıda bulunması açısından önemlidir. Bir müze, kütüphane, arşiv, araştırma- enformasyon ve yayın merkezi ile bilimsel toplantılar ve sanatsal gösteriler için gerekli donanımlara sahip alanların tek bir çatı altında toplanmış olması, Avrupa ve modern Türkiye’nin paylaştığı kültürel değerler açısından entelektüel potansiyel için önemli bir odak noktası oluşturması öngörülmüştür.

Bu amaçla, 1993 yılında yabancı ülkelerden müze müdürleri, küratör ve mimarlarla ilk toplantı düzenlendi. Rockefeller Vakfı’nın desteği ile 1995’te dünyanın önemli müzelerinden 30’un üzerinde uzmanın katıldığı iki önemli buluşma gerçekleştirildi.

İstanbul Müzesi için yer arama çalışmalarına hız verildiği bir dönemde, Darphane binaları, bir dizi alternatif arasında, uygun tarihsel ve mimari özellikleri dolayısıyla en uygun seçenek olarak belirdi. 1967’de büyük bölümüyle Beşiktaş’taki yeni binasına taşınması sonrasında, 28 yıl boyunca, iki bina dışında, yıkıma ve çürümeye terk edilen Darphane, Mart 1995’te, Milli Emlak Genel Müdürlüğü tarafından 49 yıllık bir süre için, önce Habitat sergilerinde kullanılmak ve daha sonra da restore edilip İstanbul Müzesi’ne dönüştürülmek üzere Tarih Vakfı’na devredildi.

BM Habitat II Konferansı için Anadolu’da konut ve İstanbul kent tarihi üzerine iki büyük sergi düzenleme sorumluluğu üstlenen Tarih Vakfı, yaklaşık 40 milyon dolarlık bir yatırımla Darphane binalarını, önce Habitat sergilerine hazırlamayı, ardından da restore ederek İstanbul’a, yeni bir kültür kuruluşu kazandırmayı planladı.

Bir yıl süren çalışmalarla Darphane binaları Habitat sergilerine ev sahipliği yapacak duruma getirildi, tümüyle çöp ve toprakla dolduğu için varlıkları bile unutulmuş bodrum katları açığa çıkarıldı, binalar ile elde kalan makine ve teçhizat korunmaya alındı. Çatıların büyük bölümü geçici olarak onarıldı ve tümüyle ağaç kökleriyle kaplanmış, yıkılmak üzere olan duvarlar sağlamlaştırıldı. Restorasyon projesi için gerekli ilk adımlar atıldı.

Geçici olarak düzenlenen söz konusu mekanlarda açılan “Dünya Kenti İstanbul”, “Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme” ve “Darphane’den İstanbul Müzesi”ne sergilerini yaklaşık 75.000 kişi ziyaret etti ve bu dönemde gerçekleştirilen 200’e yakın kültür sanat etkinliğine katıldı.

Bu aşamada, Kültür Bakanlığı, tüm kademelerindeki yetkililerinin onayıyla Tarih Vakfı’na devredilmiş olan Darphane’yi geri almak üzere, görevli Koruma Kurulu üye ve müdürünü değiştirip, Tarih Vakfı’nı Darphane’de izinsiz çalışma yapmış olarak gösterdi. İstanbul Müzesi Projesi’nin bu biçimde engellenmesi büyük tepki topladı. Bu çerçevede, 30 Ocak 1997’de Lütfi Kırdar Uluslararası Kongre Sarayı’nda yapılan bir toplantıyla, 2.570 kişinin girişimci olarak, 12 bine yakın kişinin de imza vererek katkıda bulunduğu İstanbul Müzesi’ni Destekleme Girişimi (İMDG) kuruldu. Darphane ile ilgili olarak Kültür Bakanlığı’ndaki bazı çevrelerin engellemeleri ve sonucu belirsiz bir dizi dava nedeniyle İstanbul Müzesi projesi, 2001 yılı sonuna kadar askıda bekledi. 2001’in Eylül ayında Yargıtay’ın verdiği bir kararla, dava süreci Tarih Vakfı lehine sonuçlandı. Bakanlığın Yargıtay’a yaptığı son başvurunun Ocak 2002’de reddedilmesiyle birlikte Darphane’nin İstanbul Müzesi’ne dönüşmesinin de önü açılmış oldu ve Vakıf, İstanbul Müzesi için kaynak arama çalışmalarına yeniden başladı.

Tarih Vakfı, Darphane ile ilgili engellemelere rağmen bu mekanı restorasyon öncesi koşullarda bir kültür merkezi olarak kullanmaya devam ediyor. Darphane’de bugüne kadar “Üç Kuşak Cumhuriyet”, “Cumhuriyetin Aile Albümleri”, Henri Cartier-Bresson’un “Avrupalılar”, “Taşın ve İnancın Şiiri Mardin” ve “Bak Bir Varmış Bir Yokmuş: National Geographic Arşivi’nden” gibi büyük çaplı sergilerle, yüzlerce kültür-sanat etkinliği gerçekleştirildi. Darphane Binaları ayrıca, Tarih Vakfı’nın da dahil olduğu bir grup STK tarafından düzenlenen “17 Ağustos Uyku ve Uyanış” etkinliklerinin merkezi durumundaydı. Ayrıca, İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı (İKSV) tarafından düzenlenen 5. ve 7. Uluslararası İstanbul Bienalleri, Darphane binalarının konuğu oldu.