Doğu Anadolu’da Toplumsal Mühendislik: Dersim-Sason (1934-1946)

Tarih Vakfı’na bağışlanmış olan Necmeddin Sahir Sılan arşiv malzemeleri, 20. yüzyıl Türkiye’si üzerine özgün kaynaklar içeriyor. Dizimizin ikincisi, beş adet tıpkıbasım kitaptan oluşuyor. Bunlardan biri Genelkurmay Başkanlığı, diğeri İçişleri Bakanlığı ve üçü Jandarma Genel Komutanlığı tarafından yayımlanmış.

Otuzlu ve kırklı yıllarda devletin iç hizmetine yönelik olarak kısıtlı sayıda basılmış olan bu yayınlar ana hatlarıyla, “Doğu sorunu”na devletin yaklaşımını gündeme getiriyor. Bugün artık tarihsel birer kaynak niteliği taşıyan bu çalışmalar, iktidar tarafından Cumhuriyet’in ilk evresindeki ayaklanmaların birer “asayiş sorunu” olarak görüldüğünü kanıtlıyor.

Yüzyıllardır engebeli coğrafyası nedeniyle ulaşılamayan, zabt u rabt altına alınamayan, çeki düzen verilemeyen bu yörelerde geleneksel aşiret düzenine son vermek, çevre coğrafyayı tehdit eden eşkıyalığı, yağmacılığı, çapulculuğu önlemek Cumhuriyet’in ilk on yıllarında devletin “uygarlaştırıcı misyon”unu oluşturuyor.Devletin siyasal bağlamda yüceltildiği, ulus inşa sürecinin her türlü yöntemle meşru görüldüğü bir dönemde “uygarlaştırıcı misyon”un bireyi ve cemaati hor gördüğü bu tür yayınlarda belirgin bir biçimde gözlemlenebiliyor. Temel hak ve özgürlüklerin vurgulandığı günümüz Türkiye’sinden düne bakıldığında Tek Parti yönetiminin “ulus”u yücelten toplumsal mühendislik anlayışının ne denli sorunlu bir zemine oturduğu ortaya çıkıyor.