Türkiye’de Formel Eğitim Sisteminde Eşitliğin İzlenmesi İçin Sivil Toplumun Mobilize Edilmesi (Eğitimde Eşitliğin İzlenmesi) adlı projenin alan araştırması ve İzleme Ağı bileşenlerinin derlediği verilere dayanılarak hazırlanan ve Nurcan Kaya tarafından kaleme alınan bu rapor, 2014-2015 eğitim ve öğretim yılında Türkiye’de formel eğitim sisteminde renk, etnik köken, dil, din ve inanç temelli ne tür ayrımcılıkların var olduğunu ortaya koymayı amaçlıyor. Eğitimde Eşitliğin İzlenmesi Projesi, Uluslararası Azınlık Hakları Grubu (MRG) ile Tarih Vakfı ortaklığında, Avrupa Birliği’nin mali desteğiyle 1 Mart 2014 ile 31 Ekim 2015 tarihleri arasında yürütülüyor.
Türkiye’de yaşayan farklı toplulukların uluslararası standartlara göre korunan eğitim haklarının eşitlik temelinde güvenceye alınmasını ve bu toplulukların eğitim sisteminde maruz kaldıkları ayrımcılıkla mücadele edilmesini amaçlayan projede 17 sivil toplum örgütünün katıldığı bir izleme ağı oluşturuldu. Ağ bileşenlerinin eğitim sisteminde öğrencilere yönelik ayrımcılığı izleyebilmelerine ilişkin donanımlarının güçlendirilmesi ve bu alanda yerel ve uluslararası düzeyde savunu yapma kapasitelerinin artırılması hedeflendi. Kafkas Dernekleri Federasyonu (KAFFED), Ermeni Kültürü ve Dayanışma Derneği, Süryani Dernekler Federasyonu, Mezopotamya Kültür ve Dayanışma Derneği (MEZODER), Laz Enstitüsü, İstanbul Kürt Enstitüsü, Mersin Ayrımcılıkla Mücadele Platformu, Protestan Kiliseler Derneği, Sıfır Ayrımcılık Derneği, İzmir Roman Kültürü Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği, Roman Hakları Forumu (ROMFO), Edirne Roman Eğitim Gönüllüleri Derneği, Mazlumder, Göç Vakfı, Mardin Eğitim-Sen, Uluslararası Azınlık Hakları Grubu ve Tarih Vakfı’nın bileşeni olduğu Eğitimde Ayrımcılığı İzleme Ağı, Haziran 2014’te kurularak çalışmaya başladı. Eğitim hakkı konusunda çalışan çeşitli akademik kuruluşlar ve sivil toplum örgütleri de Ağ’ın çalışmalarına gözlemci olarak katıldı. Ulaş Karan tarafından hazırlanan Eğitimde Ayrımcılığı İzleme Rehberi, Ağ bileşenlerinin katkısıyla geliştirildi ve basılarak başta Ağ bileşenleri olmak üzere insan hakları savunusu yapan tüm ilgili sivil toplum örgütlerine dağıtıldı. Ağ bileşenlerinin bu rehberi kullanarak eğitim sisteminde ayrımcılığı izlemeleri teşvik edildi. İstanbul, İzmir ve Diyarbakır’da toplam dört Ağ çalıştayı düzenlendi. Proje koordinatörleri İstanbul, Diyarbakır, Mardin, Ankara ve Edirne’de çeşitli okul yöneticileri, konuyla ilgili sivil toplum ve meslek örgütlerinin temsilcileri ve etnik kökeni veya inancı nedeniyle eğitim sisteminde ayrımcılığa maruz kalan öğrencilerin ebeveynleriyle mülakatlar gerçekleştirdi.
Rapor, Ağ bileşenlerinin hazırladığı raporlar, çalıştaylarda paylaşılan bilgiler, yüz yüze görüşme notları, ulusal ve uluslararası sivil toplum örgütlerinin raporları, mahkeme kararları ve gazetelere yansımış vakalar ile haberler esas alınarak hazırlandı. Raporda, görüşme yapılan öğrenci velilerinin ve bazı kaynak kişilerin isimlerine güvenliklerine ilişkin duyduğumuz kaygılar nedeniyle yer verilmedi. Projenin kapsamına uygun olarak, raporda yalnızca renk, etnik köken, dil, din ve inanç temelinde ve yalnızca öğrencilere yönelik olarak gerçekleşen ayrımcılık üzerinde duruluyor. Eğitim sisteminde bu temellerle ilgili olarak yaşanan eşitsizlik meseleleri genel olarak ele alınıyor, ancak ağırlıklı olarak projenin başladığı Mart 2014’ten, raporun yayıma hazırlandığı Temmuz 2015’e kadar yaşanan gelişmeler aktarılıyor. Rapor, kuşkusuz Türkiye’nin her yerinde yaşanan tüm vakaları ya da eğitim sistemindeki tüm ayrımcılık biçimlerini ve konularını kapsamamakla birlikte, Türkiye’de eğitim sisteminde yaşanan temel ayrımcılık konularıyla ilgili genel resmi mevzuatı, çeşitli uygulamaları ve eğitim sisteminde ayrımcılıkla mücadelede yaşanan sorunları irdeleyerek ortaya koymayı hedefliyor.
Sorunların çözümüne yönelik somut tavsiyeleri de içeren bu raporun, Türkiye’de eğitim hakkının çocuğun üstün yararı ve uluslararası standartlar doğrultusunda güvenceye alınmasını sağlamak için yürütülen çalışmalara bir katkı olacağını umuyoruz.
Proje koordinatörleri: Gülay Kayacan, Nurcan Kaya
Proje asistanı: Neslihan Yürük
Proje Danışma Kurulu: Gamze Sarışen, Gürel Tüzün, Işık Tüzün, Kenan Çayır, Ulaş Karan, Silva Kuyumcuyan, Yıldız Ayyıldız
Eğitimde Ayrımcılığı İzleme Ağı Bileşenleri:
Betül Dinçer (KAFFED Genel Merkez), Muzaffer İris (MEZODER), Adnan Avcı Bucaklişi (Laz Enstitüsü), Hacı Sayın (İstanbul Kürt Enstitüsü), Alper Tolga Akkuş, Hüseyin Fırat Mavigök (Mersin Ayrımcılıkla Mücadele Platformu), Zeynep Duygu Ulusoy (Sıfır Ayrımcılık Derneği), Halit Keser (ROMFO), Ali Neseboğlu (Mardin EĞİTİM-SEN), Turan Şallı (Edirne Roman Eğitim Gönüllüleri Derneği), Ali Kenanoğlu ( Hubyar Sultan Alevi Kültür Derneği), Selin Dağıstanlı (Eşit Haklar Derneği), Levon Demirci (Ermeni Kültür ve Dayanışma Derneği), Ali Öner (MAZLUMDER),Umut Şahin (Protestan Kiliseler Derneği),Tuma Çelik (Süryani Dernekleri Federasyonu), Yakup Çardak, Alper Yağlıdere (İzmir Roman Kültürü Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği), Talat Çetinkaya (Göç Vakfı)