Osmanlı’da Cemiyetler ve Rum Cemaati: Dersaadet Rum Cemiyet-i Edebiyesi

Özerk toplumsal girişimlerin aracı olarak derneklerin ortaya çıkışı, özellikle geç dönem Osmanlı tarihinin en ilgi çekici konularından biridir. Elinizdeki çalışma, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Rum-Ortodoks topluluğun en tanınmış ve uzun ömürlü cemiyetlerinden birini, Dersaadet Rum Cemiyet-i Edebiyesi’ni konu ediniyor. Kitap, Osmanlı Rum orta sınıfının 19. yüzyılın ikinci yarısında hızla çoğalan cemiyetler vasıtasıyla kendi kimliğini inşa süreci üzerine eğiliyor. Cemiyetleri, kolektif deneyimi anlamlandıran ve bilince dönüştüren bir “eğitimli topluluk” olarak tanımlayan Eksertzoglou, Cemiyet-i Edebiye’nin düzenlediği müsabaka ve konferans gibi etkinlikleri inceleyerek, cemiyetin oluşturduğu söyleme odaklanıyor; bu söylemin yükselen Yunan milliyetçiliğiyle hangi noktalarda ilişkilendiğinin izlerini sürmeye çalışıyor. Cemiyetleri bağlantılı oldukları toplumsal tabakaların basit birer yansıması olarak ele almaktan kaçınan yazar, Rum burjuva katmanların hayırseverlik ve eğitim gibi etkinlik alanlarındaki inisiyatiflerinin kendi cemaatleri ve Osmanlı sistemindeki konumları üzerindeki etkilerini irdeliyor.