Toplumsal Tarih Sayı:315

Toplumsal Tarih’in 315. sayısı Çıktı!

Mart 2020’de Toplumsal Tarih; “Kadın Tarihi Arşivlerinin 30 Yılı: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı” başlıklı özel bir dosya ile Türkiye’nin ilk ve tek kadın kütüphanesi ve arşivi olan, kadınların ve kadın hareketlerinin belleğini korumak ve erişilebilir kılmak amacıyla çeşit alanlarda 30 yıldır çalışmalar yürüten Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’na yer vererek süreli yayınlardan efemeraya, özel arşivlerden afiş ve sanat eserlerine kadar on binlerce kaynağın yer aldığı değerli koleksiyonların zenginliğini aktarıyor.

Kadın tarihinin kaynaklarının zenginliğini gösterdiği gibi kadın tarihçiliğinin toplumsal tarihe yaptığı katkıyı da örneklediği inancıyla hazırlanan Mart 2020 dosyasında Firdevs Gümüşoğlu’nun, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Özel Arşiv Koleksiyonu’na geçen yıl dâhil edilen Sumerolog Muazzez İlmiye Çığ’ın arşivini ele aldığı makalesi, bu dosyanın ilk yazısı. Gümüşoğlu; Sumerolog-Çivi Yazıları Uzmanı Muazzez İlmiye Çığ’ın nicelik ve nitelik açısından güçlenen arşivlerin, kadınların tarihine ve toplumsal tarihe yeni bakış açıları kazandıracağı bilincini her zaman taşıdığını aktarırken Çığ’ın mesleki ve özel yaşamının bir aynası olan, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’na bağışladığı arşivinin niteliğini ele alıyor. Birsen Talay Keşoğlu; Kadınların Belleği Dizisi projeleri çerçevesinde yeni harflere çevrilen ve çevrilmekte olan 40 dergiyi ve bu dergilere yansıyan kadınların talep ve mücadelelerini; içinde yaşadıkları dönemin siyasi, toplumsal ve ekonomik yapısını; edebiyatını, tarihyazımı anlayışını, eğitime ve bilime bakışını ele alıyor. Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’nın Nadir Eser Koleksiyonu’nda bulunan ve Uluslararası Kadınlar Birliği’nin İstanbul’da topladığı Nisan 1935 Kongresi’nden günümüze kalan Edmée de Choch’un defterinin ele alındığı makale, bu seçkinin üçüncü yazısı. Aslı Davaz; “Türk Kadın Birliği’nin kongre sırasında düzenlediği vapur gezisine katılan, aralarında uluslararası kadın hareketinin önde gelen süfrajistlerinin de bulunduğu 28 ülkeden 55 kadının adlarının, imzalarının ve bazen görüşleri ya da duygularını ifade ettikleri birkaç satırlık cümlelerinin yazılı olduğu bu anı defteri aracılığıyla kadınları ve mücadelelerini anlatıyor. Son olarak, Füsun Ertuğ ve Gizem Yıldız; Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’nın Görsel Koleksiyonu üzerinden yola çıkarak hazırladıkları ve koleksiyonda yer alan fotoğrafların, film ve video kayıtlarının kadın tarihi yazımı açısından öneminin ele alındığı yazılarında; koleksiyonun nasıl ve ne zaman oluşmaya başladığı, ne tür malzeme barındırdığı, ne tür temalara işaret ettiği ve bu görsel arşiv üzerinden nasıl bir okuma yapılabileceği üzerinde de duruyorlar. İpek Hüner Cora’nın Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Kurucu Üyesi Aslı Davaz ile vakfın 30 yılını ele aldıkları söyleşi ise dosyaya önemli bir katkı sağlıyor.

Tarih Vakfı; son yıllarda İstanbul dışına yönelerek çeşitli şehirlerde faaliyetlerini artırmak, düzenli etkinliklerde bulunmak amacıyla çeşitli belediyelerle protokoller imzalıyor. Bu durum Toplumsal Tarih’in de yerel tarih çalışmalarına ilgisini artırdı. Bu sayıda İzmir’in tarihine ilişkin iki özgün çalışmaya yer veriliyor. Mehmet Ö. Alkan’ın makalesi 17. Yüzyılın başından 20. yüzyıla uzanan dönem içerisinde İzmir’in kendine ait bir bayrağa sahip olduğunu gösteriyor ve zengin görsel kaynaklarla bu bayrağın serüvenini okuyucuya sunuyor. Erkan Serçe’nin makalesi ise 1899 yılında Philadelphia’da düzenlenen Uluslararası Ticaret Kongresi’ne katılan Osmanlı heyeti içerisindeki İzmirli sermayedarları tanıtıyor ve bunlardan Georges Asthenidhis’in kongrede yaptığı konuşmanın metnini aktarıyor.

Dosya dışında bulunan bir diğer önemli yazı ise Selçuk Esenbel’in bölgede sağlam bir geleceğe sahip olma arzusuyla Ankara ve İstanbul hükümetleri ile aynı ölçüde dostane ilişkiler kurmayı hedefleyen Japonya’ yı ele alan makalesi. Esenbel bu makale ile modern Japon tarihi açısından Uchida’nin Türk milliyetçilerine sempati duyan tavrının, Japon bürokrasisinin Asya’da uyanmış olan milliyetçilik akımlarına ilişkin bir farkındalığın izlerini taşıdığı ve bu gelişmeye ayak uydurmak istediği tespitini yapıyor. Fatmagül Berktay ise yaşadığımız toplumda erkeğin zaten insanlığın temsilcisi olması ve “insan” deyince otomatik olarak erkeğin anlaşılıyor olması üzerinden “insan” soyutlamasının dışında kalan kadınlık ile kadınlar için öz yaşam öyküsü ve “kadın yazarlık” konusunu ele alıyor.

Gençlerin farklı tarih perspektifleriyle tanışması, toplumsal ve siyasi olaylara eleştirel bir gözle bakabileceği ortamların hazırlanması Tarih Vakfı’nın en temel gündemlerinden biri olageldi. Tarih Vakfı tarafından bu amaçla yürütülen “Gençler Tarih Yazıyor” projesinin bu seneki başlığı “Toplumsal Tarihe Kadınların Yaşamından Bakmak” olarak belirlendi. Projeye katılan öğrencilerin eleştirel, kapsayıcı ve çoğulcu bir tarih anlayışıyla buluşmalarının yanı sıra bir güç ilişkisi olarak ikili cinsiyet rollerine toplumsal ve tarihsel bir perspektifle bakabilme becerilerini geliştirmeyi hedefleyen projeyi tanıtan yazılara da bu sayımızda yer veriyoruz.

Murat Cankara; Osmanlı’da Gayrimüslim Basından başlıklı köşesinde bu ay, II. Meşrutiyet sonrasında Ermeni ve Arap harfleriyle Türkçe olarak “Ermeni milletinin sesini Türk çevrelerine duyurmak amacıyla” İstanbul’da yayımlanan haftalık gazete Nevâ [ses] yahut Seda-i Ermeniyân’ın 7 Mayıs 1910 tarihli ilk sayısında yer alan “Maksadımız”, “Mesleğimiz”, “Ey Felek Niye Kıydın” ve “Ermeniler Ne İstiyor?” başlıklı bölümleri aktarırken gazetenin ve imtiyaz sahibi başyazar Mihran Apigyan’ın bakış açılarına dair genel bir çerçeve çiziyor. Emel Seyhan’ın hazırladığı Osmanlı Basınında Yüz Yıl Önce Bu Ay sayfalarında ise Mart 1920’de basında yer almış haber kesitlerinden bir derleme sunuluyor.